Zaterdag 25 november 2017, bezinningsdag op weg naar Kerstmis
De kindheidsverhalen in het Evangelie van Lucas als spiegel van de ziel
Drs. Bert L. van der Woude
Drs. Bert L. van der Woude is predikant van de Protestantse Gemeente Winschoten. Hij studeerde af op het werk van Eugen Drewermann en schreef diverse boekjes “Bijbelse verhalen als spiegel van de ziel”, waarin hij het werk van Drewermann toegankelijk maakte voor gebruik in gespreksgroepen. Hij is voorzitter van de Studiekring Drewermann Nederland. Verder schrijft hij over Luther, beeldende kunst en de betekenis van wijn in de bijbel. Hij is vinoloog van de Wijnacademie.
Inleiding
Van de vier evangelisten vertelt Lucas het meest uitvoerig over het begin van het leven van Jezus. Op weg naar Kerstmis staan we stil bij de annunciatie (aankondiging), de visitatie (bezoek), de geboorte (heilige nacht), de naamgeving en de twaalfjarige Jezus in de tempel. Met behulp van bijbeluitleg van Eugen Drewermann zal duidelijk worden dat deze verhalen veel meer zijn dan een biografie. Ze vertellen niet hoe het ooit was, maar hoe het kan zijn voor ieder mensenkind.
Drewermann wil mensen begeleiden tot zelfstandigheid. Daar gaat het in de verhalen van Jezus vandaag ook over. Drewermann is theoloog en psychoanalyticus en is, inmiddels 77 jaar oud, nog steeds actief. Hij is in een katholieke omgeving groot geworden. Hij vroeg zich af waarom mensen tot verkeerde handelingen komen. Angst leidt tot andere keuzes. Het is beter iemands donkere gevoelens met aandacht te bejegenen dan met moraliteit. Drewermann heeft veel gepubliceerd. Hij schreef o.a. een driedelig boek “Structuren van het kwaad” en “Dein Name ist wie der Geschmack des Lebens: tiefenpsychologische Deutung der Kindheitsgeschichte nach dem Lukasevangelium”. Dit laatste boek is voor vandaag gebruikt.
De annunciatie, El Greco, Museo del Prado Madrid (bron: wikimedia)
1. Annunciatie
Drewermann probeert bijbelverhalen bij mensen onder de aandacht te brengen door ze door middel van zijn publicaties te ondersteunen. Hij betrekt hier ook andere godsdiensten bij. Zo is bijv. de maagdelijke geboorte terug te vinden bij Boeddha en in de Egyptische mythologie bij de geboorte van Horus. Met name in de christelijke traditie is geprobeerd om de letterlijke maagdelijkheid van Maria te bewijzen. Drewermann is uit het priesterambt gezet omdat hij de maagdelijke geboorte niet wilde bevestigen.
Lucas geeft allerlei beelden, geen historie. Deze manier van vertellen komt waarschijnlijk uit Griekenland. Het zijn beelden waar mensen zelf naar kunnen kijken ter beschouwing of meditatie. Dit heeft twee kanten: dat wat het beeld brengt en dat wat er in de mens leeft. Wat is bijv. een engel? Sommigen zien engelen, kennen ze. Of zien ze in mensen. Er komt iets van God in ons bestaan.
Dat Lucas Jezus in beeld brengt is belangrijk, hij wil iets van het wezen van Jezus uitdrukken, door de verhalen krijgt dit invulling.
De ontvankelijkheid van Maria is heel belangrijk: ‘zie de dienstmaagd des Heren, mij geschiede naar uw woord’. Dit geeft het vertrouwen van Maria weer. De groet van de engel luidt: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ Deze groet geldt voor iedereen: je wordt gezien, God vindt jou als mens waardevol en kostbaar.
De hele groet mag gezien worden als een spirituele gebeurtenis. Het is niet alleen een groet van liefde maar is ook een stimulans tot ontwikkeling. De vragen die je aan jezelf kan stellen: wat is er van je dromen en mogelijkheden terecht gekomen? Is het kind in je verdwenen of nog aanwezig? Waar kom je zelf voor in de aankondiging?
2. Visitatie
Maria ontmoet Elisabeth, het is een ontmoeting tussen twee vrouwen die zwanger zijn. Hun kinderen hebben in de baarmoeder al contact met elkaar. Elisabeth verbergt zich, zij schaamt zich om als oude vrouw zwanger te zijn, dit past niet in de heersende moraal. Zij komt pas tevoorschijn als zij gebaard heeft. Maria is wellicht ook angstig over wat de mensen zullen zeggen omdat zij niet gehuwd is, maar er is bij haar niets van druk of angst voor de moraal te vinden. Zij heeft het volste vertrouwen in God. In de voor hen ongewone situatie zoeken de vrouwen steun bij elkaar. Deze aandacht voor elkaar laat liefde zien.
De kinderen ontmoeten elkaar ook. Johannes wordt in zijn leven iemand die vooral de moraal van goed en kwaad voorhoudt, en de straffen. Jezus is anders, Hij laat steeds zien dat je goed bent zoals je bent. Bij een kind is nog geen druk of angst te vinden, het is in zijn eigenheid iemand die voor God kostbaar is. Het gaat niet om hoe iemand onder invloed van de buitenwereld het leven leeft, maar hoe hij wezenlijk is, hoe hij door God gekend wordt.
Lucas wil laten zien dat de werelden van Maria/Jezus (vertrouwen dat je voor God goed bent zoals je bent, geen angst, jezelf zijn) en Elisabeth/Johannes (de menselijke moraal is belangrijk, goed en kwaad, straf) bij elkaar horen. Het principe is dat de mensen door God gezien worden zoals ze zijn, niet wat ze zelf als goed of fout beoordelen.
Aandacht voor elkaar is liefde voor elkaar. Het beeld van de moederlijkheid is voor Lucas het belangrijkst. Geen mens kan liefde geven als hij die niet eerst zelf heeft ontvangen. Bij de aankondiging en de visitatie wordt duidelijk gemaakt waar het werkelijk om begonnen is: Godsvertrouwen, liefde en jezelf zijn.
3. Geboorte
Kerstmis valt op de datum van het zonnewendefeest. Het donker in de kerstnacht heeft volgens Drewermann te maken met hoe mensen er soms aan toe zijn, in geestelijke en in werkelijke armoede. Het Christuskind was arm en hulpeloos. Lucas heeft hier allerlei tradities bij elkaar gebracht. In de Griekse mythologie kennen we Asklepios die de mens zal genezen van al zijn ziekten – de aankondiging van zijn geboorte lijkt veel op die van Jezus. Asklepios is te vondeling gelegd en wordt grootgebracht door een geit (melk) en een hond (veiligheid). Te vergelijken met de os en de ezel in de stal: een hulpeloos kind door dieren beschermd.
Kerstfeest: de herders hoeden de schapen (maar die zijn ’s nachts nooit buiten, ook niet in Israel). Het is een mythische thematiek waarvan de elementen in diverse religies te zien zijn. Deze elementen worden door Lucas ondergebracht, er zit geen logica in; het gaat niet om de realiteit, maar om de inhoudelijke boodschap. Alles moet een plek krijgen in het geheel, zonder dat dat in een logische volgorde staat. Voor de herders gaat de hemel open – zij zien engelen. Voor Maria komt de hemel naar haar toe – haar verschijnt een engel. Jezus verbleef 40 dagen in de woestijn: de wilde dieren en de engelen komen in dit verhaal bij elkaar. De dingen waarmee je te maken krijgt, komen tot een eenheid.
De hele wereld staat haaks op het kerstverhaal. Dit verhaal laat het positieve zien t.o.v. het negatieve van de wereld: hoop voor de mensen. Lucas wordt neergezet als iemand die mensen genezing brengt, zodat ze weer heel worden. (Niet als arts – er is verder niets over hem bekend.)
Als de engelen weg zijn gaan de herders naar Jezus op zoek. Hou je de engelenzang bij je, of is die weg als je verder gaat? De herders zien een kind, door hun visioen zien ze het als het Christuskind.
De logica ontbreekt, maar de zeggingskracht niet. De herders zijn mensen in de overgang: zij zijn nomadisch, maar hebben ook iets van het gevestigde bestaan (melk, stremming, productie). Dat zijn twee verschillende werelden. Vanuit het donker komt het licht naar hen.
De herders zijn in dit verhaal beeld voor de transitie van het hemels visioen naar de dagelijkse werkelijkheid, op je eigen levenspad mee te nemen.
4. Naamgeving (toewijding in de tempel – Lc. 2,21) en de twaalfjarige Jezus in de tempel (Lc. 2:41-52)
De naamgeving wordt in 1 vers verteld. In de bijbel zegt een naam iets over hoe iemand is, over iemands wezen, wat iemand komt doen, als een soort levensprogramma. De naam Jezus betekent God redt. In de bijbelse verhalen wordt over deze levenshouding van Jezus verteld.
Het kind groeit uit tot een volwassen mens – een jongen die 12 jaar geworden was, bereidt zich voor op de bar mitswa. Daarbij doet de vader afstand van de verantwoordelijkheid voor zijn kind, het kind is dan volwassen en kan dan ook zelf lezen uit de thorarollen.
Jezus heeft geen begrip voor de onrust van zijn ouders. Dit is geen opstandigheid maar de noodzakelijke ontwikkeling tot een volwassen mens. Niet zijn biologische afstamming maar zijn relatie met God maakt iemand tot een kind van de hemel. Voor Lucas is dit de afsluiting van de verhalen over het kind Jezus.
Samenvatting door Ria Carpay
